DUBOCCAGE, Antoine Henri (Kortrijk, 15 juli 1900 – Gent, 24 mei 1975), Arts, directeur van het FOMULAC-hospitaal in Kisantu.

Antoine Duboccage was de zoon van het echtpaar Julien Duboccage en Marguerite Vanden Bussche, die 1898 in het West-Vlaamse Ardooie in het huwelijk traden. Zijn vader stamde uit een handelaarsgeslacht, terwijl zijn moeder voortkwam uit een familie die actief was in het rechtswezen.[1] Na de Eerste Wereldoorlog trok Antoine Duboccage naar de Katholieke Universiteit van Leuven, waar hij in juli 1926 het diploma in de geneeskunde behaalde. Hij bleef nog een jaar als ziekenhuisassistent in dienst van Rufin Schockaert, professor in de gynaecologie en verloskunde, maar ruilde het academische leven in Leuven snel in voor een koloniaal avontuur in Congo. Hij doorliep de halfjaarlijkse spoedcursus voor koloniale zorgverleners aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde en nam eind april 1928 de boot naar de Belgische kolonie.

Via de haven van Matadi en het treinstation van Inkisi, kwam Duboccage op 21 mei van dat jaar aan in Kisantu. Als één van de eerste artsen ter plaatse, hield hij zich aanvankelijk vooral bezig met reproductieve geneeskunde. Dankzij een beurs van de overheid kon hij zich concentreren op de studie ter verbetering van de moeder-en kindzorg in de regio. Na het afleveren van zijn finaal beursverslag in mei 1929, ging hij zich echter volledig toeleggen op de institutionele en ruimtelijke uitbouw van de FOMULAC (Fondation médicale de l'Université de Louvain au Congo). 

De FOMULAC werd door enkel Leuvense professoren in 1926  in het leven geroepen om de apostolaatsideeën van de missioloog Pierre Charles in praktijk te brengen. In samenwerking met de jezuïtenorde wist de stichting snel een medische infrastructuur in Kisantu uit de grond te stampen. Eind 1930 stond Duboccage aan het hoofd van een uitgebreid, gesegregeerd medisch complex. Naast een hospitaal voor Afrikanen en een ziekenhuis voor Europeanen, bouwde de FOMULAC ook een kapel, een apotheek en huizen voor witte dokters op de site. Naast zijn overkoepelende taak als ziekhuisdirecteur was Duboccage ook specifiek verantwoordelijk voor de dienst chirurgie. Zijn takenpakket kende echter een voortdurende aangroei. Zowel op religieus als op medisch vlak nam Kisantu een steeds prominentere plaats in in het koloniale bestel. De missiepost, gesticht door de jezuïten in 1893, groeide doorheen de koloniale periode uit tot een volwaardig bisdom. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog overzag Duboccage dan ook de werking van 12 dispensaria in een gebied dat zich uitstreek van de Congorivier in het noorden tot de grens met Angola in het zuiden en van de Inkisirvier in het westen tot de Nselerivier in het oosten. 

Om al die ambulante zorgposten van geschoold personeel te voorzien, zag de FOMULAC zich genoodzaakt om werk te maken van medisch onderwijs in Kisantu. Ook op dat gebied leverde Duboccage een belangrijke bijdrage. Zo goed als alle Congolese verpleegkundigen in de regio had hij voorafgaand aan hun werkzaamheden onder zijn hoede gehad. Toen de FOMULAC in 1936 een school voor “inheemse” medisch assistenten oprichtte, zou hij naast het klinische onderricht in de praktijk ook een deel van de theoretische hoorcolleges voor zijn rekening nemen. Hoewel dit educatief initiatief de academische ambities van de FOMULAC in Belgisch Congo kracht bijzette, stelde het tevens de relatie met de jezuïeten op de proef. In 1954 verhuisde de Leuvense universiteit haar universitaire project “Lovanium” naar Kimuenza nabij Kinshasa en kwam er langzaam een eind aan de samenwerking tussen de religieuze orde en de FOMULAC. Duboccage bleef nog even als ziekenhuisdirecteur op post in Kisantu, maar in april 1956 zette hij een punt achter zijn koloniale carrière.

Eenmaal terug in België bleef hij actief in het medisch onderwijs. Zowel aan de Katholieke Universiteit van Leuven als aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen gaf hij les in de tropische gezondheidsleer. Ondanks het feit dat zijn lesmateriaal pas vorm kreeg na de Congolese onafhankelijkheid, stonden zijn cursussen bol van de racistische clichés en voorbijgestreefde medische opvattingen over seksualiteit en voortplanting. Duboccage, die tot officier in de Orde van Leopold II benoemd werd, stierf op 24 mei 1975 in Gent.[2] Over zijn privéleven is weinig bekend. Wellicht bleef hij ongehuwd en kinderloos, want hij werd bijgezet in het ouderlijke graf in Kortrijk.[3]

Reinout Vander Hulst
Doctor in de geschiedenis KULeuven / attaché Algemeen Rijksarchief
(5 februari 2024)

Ongepubliceerde bronnen : 

- Algemeen Rijksarchief, Brussel, dépôt Joseph Cuvelier (ARA2), Archives du ministère des Colonies et des successeurs en droit. Administration métropolitaine. Inspecteur général de l’hygiène (1888-1966), nr. 567

- K.U. Leuven, Universiteitsarchief, Archief Van Waeyenbergh, nrs. 3513-3520: “Faculteit Geneeskunde, 1946-1954”

- K.U. Leuven, Universiteitsarchief, Archief Gerard Van Der Schueren, nr. 440.

- K.U. Leuven, Universiteitsarchief, Archief Antoine Duboccage, nrs. 2-3.

- Maison provinciale des jésuites (Kinshasa-Gombe), Fonds Kisantu, nr. 502.

- Université catholique de Louvain, Archives de l’Université, Fonds Malengreau, nr. 7.

Gepubliceerde bronnen :

a) Publicaties van Antoine Duboccage:

Duboccage (A.), La Fondation Médicale de l'Université de Louvain au Congo, in Lovania, 1944, nr. 3, pp. 6-10.

b) Andere gepubliceerde bronnen:

- Bulletin des anciens de Lovanium/Kisantu, 1952-1958.

- Fondation médicale de l'Université de Louvain au Congo (FOMULAC). Rapports Annuels, 1926-1940.

- Malengreau (F.), Une fondation médicale au Congo belge: la Fomulac 1926-1940, Louvain, AUCAM, 1941.

Wetenschappelijke werken:

- Mantels (R.), Hooggeleerd apostolaat: de Leuvense universiteit, de missiecongregaties en Congo, 1885-1960, in Trajecta 15, 2006, 3,  pp. 207-228.

- Mantels (R.), Geleerd in de tropen: Leuven, Congo & de wetenschap, 1885-1960, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2007.

- Ndaywel è Nziem (I.), Les Années Lovanium: La première université francophone d’Afrique subsaharienne, Paris, L’Harmattan, 2010.

- Roobrouck (J.), Utopie of universiteit ... of beide?: Een geschiedenis van de universiteit Lovanium (1948-1971), KU Leuven, Unpublished masterthesis, 2005.

- Vander Hulst (R.), Becoming a Catholic physician. A medical persona at the intersection of Belgium and the Belgian Congo (1890-1965), KU Leuven, Unpublished PhD-dissertation, 2023.